چرا ۱۰ کارخانه بزرگ شیرین‌سازی آب در خاورمیانه قرار دارند؟

عرفان حاج‌محمدی: در حالی که میزان بارندگی در مناطق خشک کاهش یافته و در مقابل جمعیت جهان کماکان در حال رشد است؛ شیرین‌سازی آب یک صنعت رو به رشد در سراسر جهان محسوب می‌شود. با اینحال ساخت تاسیسات بزرگ شیرین‌سازی آب در برابر بسیاری از کارخانه‌های کوچک کمتر مورد توجه و اقبال بوده است. همین موضوع باعث شد تا با توجه به اخبار جدیدی که درباره‌ی پروژه انتقال آب دریای عمان به سیستان و بلوچستان منتشر شده، گذری کوتاه به این پروژه داشته باشیم و  ضمن اینکه در این گزارش سعی شده تا نگاهی به پروژه‌های موفق شیرین‌سازی آب در جهان بیاندازیم.

بر اساس اطلاعات منتشر شده، در ایران احداث پروژه آب‌شیرین‌کن دریای عمان با ظرفیت ۲۰۰ هزار مترمکعب هزینه‌ه‎ای معادل ۱۰۰ میلیون دلار خواهد داشت. ضمن اینکه برای برداشت آب از دریا نیاز به احداث موج‌شکن، تجهیزات مخصوص گل‎و‎لای‌برداری و لوله‌‎‌گذاری در عمق است که آن هم هزینه بسیار سنگینی دارد. در کنار همه اینها باید به خاطر داشته باشیم که آب‌شیرین‌کن با برق کار می‌کنند؛ بنابراین بودجه زیادی هم برای مصرف برق این دستگاه‌ها نیاز است. در نهایت مجموع هزینه آبگیری از دریا و تأمین برق دستگاه‌‎ها چیزی در حدود ۱۰۰ میلیون دلار خواهد شد که در مجموع،  هزینه بهره‎‌برداری از آب‌شیرین‌کن ۲۰۰‌هزار‌مترمکعبی نام برده شده را به ۲۰۰ میلیون دلار می‌رساند.

وزیر درباره پروژه انتقال آب دریای‌عمان چه گفت؟

شنبه هفته قبل بود که عباس علی‌آبادی- وزیر صنعت، معدن و تجارت از انتقال آب دریای عمان به شهرها و استان‌های شرقی کشور خبر‌داد. وی در این باره اظهار کرد: لوله‌گذاری خط انتقال آب از دریای عمان به سیستان و بلوچستان در مسیری قرار گرفته است که از مناطق تجمع جمعیت عبور کند تا نیاز آب استان تأمین شود.

وزیر صمت با اشاره به آغاز طرح انتقال آب از دریای عمان به استان‌های شرقی کشور از سمت زاهدان و پیشرفت ۱۲ درصدی پروژه طی یک سال و نیم، خاطرنشان کرد: در ابتدا مشکل آب شهر چابهار که سال‌هاست آب آن جیره‌بندی شده است، باید رفع شود و از آب شبانه‌روزی بهره‌مند شود و در ادامه انتقال آب به دیگر شهرها و روستاها انجام خواهد شد.

بزرگترین پروژه‌های شیرین سازی آب در جهان

در ادامه به بررسی ۱۰ پروژه‌ بزرگ شیرین‌سازی آب در جهان می‌‌پردازیم.

به نقل از وبسایت letsdowater، کارخانه‌های نمک‌زدایی عموما در مناطق خشک و ترجیحا با انرژی ارزان قرار دارند که توضیح می‌دهد چرا خاورمیانه ۱۰ کارخانه بزرگ را در خود جای داده است. جبل‌علی دبی بزرگترین پروژه شیرین‌سازی آب است و ۲٫۲۳ میلیون متر مکعب در روز آب شیرین تولید می‌کند که به طور قابل توجهی بزرگتر از سایر کارخانه‌های معروف مانند راس‌الخیر در عربستان سعودی و سورک در اسرائیل است.

جبل‌علی، امارات متحده عربی : ۲۲۲۷۵۸۷ متر مکعب در روز

این مجموعه عظیم که به طور رسمی به عنوان مجتمع آب شیرین کن و نیروگاه جبل‌علی شناخته می‌شود، از ۹ ماژول مجزا تشکیل شده است که به طول سه کیلومتر در ساحل خلیج فارس امتداد دارد! این تاسیسات عظیم روزانه ۲٫۲۲۷ میلیون مترمکعب آب تولید می‌کند. مانند بسیاری دیگر از مجتمع‌های نمک‌زدایی در مقیاس بزرگ، تأسیسات جبل‌علی نیز دارای یک نیروگاه در محل برای افزایش کارایی است.

این نیروگاه علاوه بر اینکه بزرگترین تاسیسات نمک‌زدایی در جهان است، کل مجموعه را نیز فعال نگه می‌دارد. نیروگاه جبل‌علی بزرگترین نیروگاه گازی جهان با حداکثر ظرفیت ۹۵۴۷ مگاوات است! از نظر فنی، تقطیر چندمرحله‌ای  ۸۷ درصد ظرفیت نمک‌زدایی کارخانه را تشکیل می‌دهد و ۱۳ درصد باقیمانده سهم اسمز معکوس است.

راس‌الخیر، عربستان سعودی : ۱۰۳۶۰۰۰ متر مکعب در روز

کارخانه آب شیرین‌کن راس‌الخیر یک تاسیسات عظیم است که روزانه معادل حجم ۴۱۴ استخر المپیک تولید می‌کند! یکی از نکات بسیار چشمگیر در مورد کارخانه راس‌الخیر این است که آب تولید شده به طول ۵۳۵ کیلومتر به ریاض منتقل می‌شود، جایی که نیازهای ۲٫۹ میلیون نفر را تامین می‌کند. مانند تاسیسات جبل‌علی، کارخانه آب شیرین‌کن راس‌الخیر نیز دارای یک نیروگاه گازی است که ۲۴۰۰ مگاوات برق تولید می‌کند.

این کارخانه به طور کلی به هشت ماژول تقطیر فلش چند مرحله‌ای (MSF) و ۱۷ ماژول اسمز معکوس(RO) است. ماژول‌های MSF 70 درصد از خروجی روزانه و ماژول‌های RO، ۳۰ درصد باقی‌مانده را تولید می‌کنند.

طویله، امارات متحده عربی : ۹۰۹۲۰۱ متر مکعب در روز

کارخانه آب شیرین‌کن طویله واقع در طویله، ابوظبی، ۹۰۹۲۰۱ متر مکعب در روز تولید می‌کند. طویله در حال حاضر عنوان بزرگترین کارخانه آب شیرین کن ۱۰۰درصد اسمز معکوس را در جهان دارد.

شعیبه، عربستان سعودی : ۸۸۰۰۰۰ متر مکعب در روز

کارخانه آب شیرین کن شعیبه در ۱۲۰ کیلومتری جنوب جده در عربستان سعودی قرار دارد و ظرفیت آن ۸۸۰ هزار متر مکعب در روز است. در حال حاضر، این نیروگاه از ۱۰۰ درصد تقطیر چندمرحله‌ای (MSF) برای نمک‌زدایی آب استفاده می‌کند، اما به عنوان بخشی از یک طرح سبز، برنامه‌هایی برای جایگزینی آن با ظرفیت ۶۰۰ هزار متر مکعب در روز اسمز معکوس (RO) تا سال ۲۰۲۵ در نظر گرفته شده است.

ام‌القوین، امارات متحده عربی : ۶۸۲۰۰۰ متر مکعب در روز

آب شیرین‌کن ام‌القوین واقع درام‌القوین امارت، یک کارخانه آب شیرین‌کن است که هنوز در مراحل پایانی راه‌اندازی قرار دارد و قرار است تا سه ماهه سوم سال ۲۰۲۳ به صورت تجاری به بهره‌برداری برسد. با ظرفیت اسمی ۶۸۲ هزار متر مکعب ا‌م‌القوین برای تولید آب در روز از فناوری اسمز معکوس ۱۰۰ درصد برای شیرین‌سازی آب دریا از خلیج فارس استفاده می‌کند.

سورک، اسرائیل : ۶۲۴۰۰۰ متر مکعب در روز

تاسیسات نمک‌زدایی سورک بزرگترین کارخانه نمک‌زدایی اسرائیل و یکی از بزرگترین تاسیسات ۱۰۰درصد اسمز معکوس (RO) در جهان است. سورک با حداکثر خروجی ۶۲۴۰۰۰ متر مکعب در روز، از نظر ظرفیت RO فقط از ام‌القوین و طویله عقب‌تر است. کارخانه نمک‌زدایی سورک که در سال ۲۰۱۳ راه‌اندازی شد. این مجموعه آب ۲۰ درصد از ۹٫۲ میلیون نفر جمعیت اسرائیل را تامین می کند.

جبیل، عربستان سعودی : ۶۰۰۰۰۰ متر مکعب در روز

کارخانه آب مستقل Jubail A3  واقع در جبیل، عربستان سعودی، یک تاسیسات ۱۰۰درصد اسمز معکوس است که ۶۰۰۰۰۰ متر مکعب در روز آب شیرین تولید می‌کند. این پروژه که اواخر سال ۲۰۲۲ تکمیل شد، برای بهبود امنیت آب در منطقه اطراف عربستان سعودی آغاز شد.

رابغ ۳، عربستان سعودی : ۶۰۰۰۰۰ متر مکعب در روز

کارخانه مستقل آب رابغ ۳ در غرب عربستان سعودی ۶۰۰۰۰۰ متر مکعب در روز آب شیرین تولید می کند. Rabigh IWP که در سال ۲۰۲۱ راه‌اندازی شد، با فناوری ۱۰۰درصد اسمز معکوس (RO)، خروجی و فناوری مشابه با همتای کمی جدید خود جبیل کار می‌کند.

فجیره ۲، امارات متحده عربی : ۵۸۶۵۰۰ متر مکعب در روز

کارخانه آب شیرین کن فجیره ۲ که بین خور فکان و فجیره در طرف مقابل خلیج دبی واقع شده است، ۵۸۶۵۰۰ متر مکعب در روز آب شیرین تولید می‌کند. این کارخانه یک فرآیند دوگانه (MSF/RO) است که ۴۵۰۰۰۰ مترمکعب آب در روز از طریق تقطیر چندمرحله‌ای تولید می‌شود و ۱۳۶۵۰۰ متر مکعب در روز از طریق اسمز معکوس تولید می‌شود. تاسیسات فجیره به دلیل نیازهای انرژی زیاد خود دارای یک نیروگاه حرارتی ۲۰۰۰ مگاواتی در‌ محل است.

سورک ۲، اسرائیل : ۵۴۸۰۰۰ متر مکعب در روز

تاسیسات نمک‌زدایی سورک ۲ که قرار است تا سال ۲۰۲۵ تکمیل شود، از فناوری اسمز معکوس ۱۰۰درصد (RO) برای تولید ۵۴۸۰۰۰ متر مکعب در روز استفاده خواهد کرد. تسهیلات سورک ۲ که تا حدی توسط بانک سرمایه‌گذاری اروپا (EIB) تامین می‌شود، امنیت آبی اسرائیل را در کنار دیگر کارخانه‌های بزرگ نمک‌زدایی در این کشور از جمله اشکلون، اشدود، پالماخیم، هادره و برادر بزرگترش، سورک ۱، بهبود می‌بخشد.

با توجه به موارد گفته شده باید دید که پروژه شیرین‌سازی آب دریای عمان و انتقال آب شیرین به سیستان و بلوچستان تا چه اندازه موفق خواهد بود و آیا می‌تواند معضلات کم‌آبی یکی از بزرگترین استان‌های کشور را حل کند.