۲۷ سال است که ۲۹ مهر ماه به عنوان روز ملی صادرات در ایران نام‌گذاری شده است. کشوری که بودجه اصلی آن بر پایه صادرات نفت است، تلاش کرده که وابستگی خود را به این منبع زیر زمینی را کم کند. در این روز از صادرکنندگان بخش خصوصی و خصولتی که بیشترین میزان صادرات را داشتند تقدیر می‌شود. به‌رغم اینکه فرش می‌تواند نمادی از ایران باشد، اما امسال صادرات فرش به سمت صفر رفته است.
دولت غیرممکن‌ها
از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم اتفاقات غیرممکن تبدیل به ممکن‌ترین شده‌اند. به طور مثال اگر چهار سال پیش به یک صادرکننده فرش می‌گفتند که زمانی خواهد رسید که اگر ارز حاصل از صادرات ظرف سه ماه به کشور عودت نشود، حساب‌های بانکی صادرکننده مسدود و خود وی نیز ممنوع‌الخروج می‌شود، یا اینکه اگر کسی می‌خواهد موبایل وارد کند باید اول پسته و خشکبار صادر کند و پس با ۸۵ درصد ارز صادارتی می‌تواند موبایل آن هم به غیر از اپل وارد کند؛ به طور حتم باور نمی‌کرد.
اما امروز تقریبا هر اتفاقی ممکن است رخ دهد، کما اینکه در مراسم روز ملی صادرات نه رئیس دولت آمد و نه معاون اول وی، رئیس اتاق بازرگانی ایران هم به مراسم دعوت نشده بود؛ زیرا جریانی در دولت از تاجران و فعالان بخش خصوصی در انتخاب حسین سلاح‌ورزی ناراضی هستند.
تراز منفی ۶ میلیارد دلاری
شاه‌بیت مراسم روز صادرات افشاگری رئیس کمیسیون اقتصادی بود که اعلام کرد برای اولین بار از زمانی که آمار تجارت کشور ثبت می‌شود تراز تجاری کشور در شش ماه اول سال منفی شش میلیارد دلار شده است. در حالی که محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه دولت قبل، در سال اخر دولت دوازدهم ادعا کرده بود که بودجه کشور بدون درآمدهای نفتی بسته شده است.
پیش از کشف نفت مهمترین و اصلی‌ترین کالای صادراتی ایران فرش دستباف بود. تا سال ۱۹۹۲ یعنی پیش از تحریم داماتو آمریکا، این کالا سهم اصلی را در صادرات غیرنفتی داشت. با وجود تحریم‌ها همچنان این کالا خریداران خود را داشت، اما ضربه‌ای که تحریم‌ها نتوانست به این صنعت وارد کند، سیاست‌های ارزی و در راس آن بانک مرکزی توانست. حالا سهم این کالا در صادرات غیرنفتی به صفر رسیده است.
فیصل مرداسی، رئیس اسبق سازمان ملی فرش، در گفتگو با تجارت‌نیوز با انتقاد از سیاست‌های ارزی بانک مرکزی گفت: یکی از مشکلات حوزه صادرات فرش، نحوه محاسبه قیمت پایه صادراتی است. به طور مثال قیمت واقعی یک محصول یک دلار است، در حالی که قیمت آن توسط دولت دو دلار محاسبه شده است. این یعنی صادرکننده دو برابر ارزش واقعی کالا باید متعهد شود.
وی با اشاره به اهمیت صادرات فرش دستباف و جایگاه آن در فرهنگ کشور گفت: فرش دستباف فقط یک محصول صادراتی نیست، بلکه یک محصول هنری و صنعتی است که هویت ملی یک ملت را نشان می‌دهد، پس سیاست‌ها و ابزارهای حمایتی نباید فقط از سوی سازمان ملی فرش یا وزارت صمت باشد، بلکه همه دستگاه‌ها باید از این صنعت حمایت کنند. اما متاسفانه شاهد هستیم که برخی از این نهاد‌ها در مسیر صادرات سنگ اندازی می‌کنند.
تعهد ارزی و صادرات فرش
معاون اسبق وزیر بازرگانی ادامه داد: فلسفه تعهد ارزی برای کالاهایی است که در پروسه تولید آن از یارانه‌های مختلف استفاده می‌شود، مانند صنایع فولاد و پتروشیمی که صادر کنندگان آن باید تعهد بدهند در قبال استفاده از انرژی و مواد اولیه ارزان‌تر از سایر کشورها و رقبا ضمانت می‌دهیم که ارز حاصل از صادرات را به کشور برمی‌گردانیم، اما کالایی مانند فرش دستباف حتی یک ریال هم از یارانه‌های معمول دیگر تولیدکنندگان استفاده نکرده است، اما باید تعهد ارزی بدهد.
مرداسی با اشاره به عوارض این‌گونه بخشنامه‌ها در صادرات گفت: این قبیل رفتارها زمینه را برای تخلف ایجاد می‌کند که یک نمونه آن کم‌اظهاری است. به طور مثال اگر قیمت یک تخت فرش دستباف ۵۰ هزار دلار باشد صادرکننده آن را ۲۵ هزار دلار اظهار می‌کند، یا استفاده از کارت‌های بازرگانی یکبار مصرف و اجاره‌ای و در نهایت قاچاق معکوس رخ خواهد داد. در مجموع تمام این اتفاق‌ها به نفع دولت نخواهد بود، نه از آن درآمدی کسب خواهد کرد و نه در بحث حمایت از تولید عملکرد مثبتی خواهد داشت.
صادرات فرش و بیکاری روستاییان
رئیس سابق سازمان ملی فرش ادامه داد: در سال‌های اخیر به دلیل وضعیت اقتصادی کشور و کاهش درآمدهای ارزی دولت نمی‌تواند از مشوق‌های صادارتی و تسهیلاتی که به صادرکنندگان می‌داد استفاده کند پس باید شرایطی ایجاد کند که مشکلات این سربازان اقتتصادی به حداقل برسد. سیاستگذاران باید این را در نظر داشته باشند فرش دارای بزرگترین زنجیره تولید در کشور است، گستردگی این زنجیره بیشتر در مناطق روستایی و عشایری است که مشکل بیکاری در این مناطق از مرحله بحران عبور کرده است.
مرداسی در پایان تصریح کرد: صادرات فرش برای کشور ما یک ارزش هویتی و ملی دارد. ارزش یک میلیون دلار صادرات فرش با یک میلیون دلار صادرات فولاد برابر نیست، ملتی که صادرات و هویت انها فرش است مردمی صلح‌طلب و آرام هستند.
این اظهارات مدیر اسبق دولتی در حالی است که هفته گذشته عضو هیئت رئیسه انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف نیز اعلام کرده بود که از زمان اجرای قانون تعهد ارزی صادرات فرش دستباف به صفر رسیده است. در حالی که در سال‌های تحریم هیچ وقت این عدد به صفر نرسیده بود.
مرتضی میری در گفتگوی خود با تجارت‌نیوز از بی‌توجهی سیاستگذاران به دلایل و استدلال‌های صادرکنندگان و فعالان این حوزه خبر داد.
وی همچنین هشدار داد با توجه به اشتغال پنج میلیون روستایی و عشایر در این حوزه و وابستگی آنها به صادرات ممکن است به زودی دارهای قالی برچیده شود.