تداوم افزایش نقدینگی در سال ۱۴۰۲

گروه مالی دانایان با همکاری بازوی آموزشی و پژوهشی (آکادمی دانایان) هر سال گزارش‌های جامعی از حوزه‌های مختلف اقتصاد ایران ارائه می‌دهد. به‌تازگی گزارش «چشم‌انداز اقتصاد کلان ایران در سال ۱۴۰۲» به قلم تیمور رحمانی، استاد اقتصاد دانشگاه تهران، توسط این گروه منتشر شده است.

در بخشی از این گزارش چشم‌انداز بازار پول ایران در سال ۱۴۰۲ بررسی شده است. البته در ابتدای این بخش تاکید شده که سرکوب مالی و مختل بودن داده‌ها تا حدودی مانع از آن است که با استفاده از نرخ بهره بازار پول را تحلیل کرد. همچنین این گزارش بیان می‌کند که وضعیت بازار پول ایران بیشتر از آنکه تحت تاثیر نوع نگاه حاکم بر سیاست‌گذاری پولی باشد، تحت‌الشعاع عملیات مالی دولت است.

همگرایی پایه پولی، نقدینگی و حجم پول در بلندمدت

بررسی تاریخچه متغیرهای پولی ایران نشان می‌دهد که همواره متغیرهای پولی در اقتصاد ایران همگرا بوده‌اند و به جز دهه ۴۰ رشد بالا و بی‌ثباتی را تجربه کرده‌اند.

در سال‌های اخیر و در دوره سال ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۶ نقدینگی با سرعت بیشتری از پایه پولی و حجم پول افزایش یافته اما پس از آن، همگام با افزایش شدید انتظارات تورمی، نرخ رشد حجم پول از نقدینگی پیشی گرفته است. بنابراین در بلندمدت، عواملی که سبب رشد نقدینگی می‌شوند، رشد پایه پولی و حجم پول را نیز رقم می‌زنند.

روند تغییرات نرخ رشد پایه پولی، حجم پول و نقدینگی

روند متغیرهای پولی در ۶۰ سال گذشته

در دوره ۱۳۳۸ تا ۱۴۰۰ متوسط رشد پایه پولی ۲۳.۳ درصد و میانگین رشد حجم پول ۲۳.۷ درصد بوده است. همچنین افزایش ضریب فزاینده نقدینگی در این دوره باعث شده است که متوسط رشد نقدینگی به ۲۵.۹ درصد برسد.

همچنین رشد نقدینگی در پنج سال اخیر بیش از پیش سرعت گرفته که بخشی از آن ناشی از خلق نقدینگی جدید و بخشی دیگر ناشی از سیال شدن نقدینگی است. سیال شدن نقدینگی نیز پیامد تورم و انتظارات تورمی بالاست.

علل تشدید رشد نقدینگی چه بود؟

گروه مالی دانایان در ادامه گزارش چشم‌انداز اقتصاد کلان ایران در سال ۱۴۰۲ به بررسی عوامل خلق و رشد نقدینگی در دوره‌های مختلف تاریخی پرداخته است.

در این میان، تداوم و تشدید رشدهای بالای نقدینگی در بازه سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱ ناشی از کسری بودجه آشکار و پنهان دولت به دلیل کاهش درآمدهای نفتی و انباشت مطالبات اجتماعی بوده است.

ناترازی نظام بانکی، تشدید مسابقه نرخ سود، درگیرشدن بانک‌ها در فعالیت‌های سفته‌بازانه و همچنین ضعف نظارتی بانک مرکزی نیز از دیگر عوامل تاثیرگذار در افزایش رشد نقدینگی در این دوره محسوب می‌شود.

نقدینگی در سال ۱۴۰۲ به کدام سو می‌رود؟

بر این اساس پیش‌بینی می‌شود که رشد بالای نقدینگی در سال ۱۴۰۲ نیز تداوم پیدا کند. البته اگر تحریم‌ها کاهش یابند، می‌توان انتظار داشت که رشد نقدینگی به تدریج به سمت مقدار متوسط بلندمدت خود بازگردد.

با این حال اگر وضعیت تحریم‌ها با شرایط کنونی ادامه یابند، رشد آن با نرخی بالاتر از متوسط بلندمدت ادامه خواهد یافت.

رشد نرخ‌های بهره در ۱۴۰۲ ادامه خواهد یافت؟

یکی دیگر از موارد بررسی شده در این گزارش، تغییرات نرخ بهره بین بانکی است. با افزایش نرخ بهره در سال ۱۴۰۱ نرخ بهره بین بانکی نیز صعودی شد و در پی آن، بانک مرکزی در اواخر بهمن ماه سال گذشته تصمیم گرفت که کریدور این نرخ را از ۱۴ تا ۲۲ درصد به ۱۷ تا ۲۴ درصد افزایش دهد.

حال از آنجا که فشار تورمی همچنان بالاست و دولت قصد دارد که جلوی رشد نقدینگی را بگیرد، محتمل‌ترین سناریو برای نرخ‌های بهره در سال ۱۴۰۲ تداوم آنها در سطوح بالا و حتی افزایش اندک این نرخ‌هاست.

به تبع آن، نرخ بهره بازار بین بانکی نیز در سطوح کنونی باقی خواهد ماند و حتی امکان افزایش بیشتر آن نیز وجود دارد.

نرخ بهره بین بانکی در سال ۱۴۰۱